Անգլիագիր հայազգի գրող Մայքլ Առլենը ժամանակին եղած է բաւական ճանչցուած եւ նոյնիսկ աղմուկ հանած հեղինակ:
Գրողին քանի մը մտքերը եւ արտայայտութիւնները բողոքի մեծ ալիք բարձրացուցին, դարձան բուռն քննարկման, քարկոծման պատճառ։ Այդպիսի մտքերէն է՝ «Օ՜, իմ Հայաստան, դուն՝ անհրապոյր կուրտիզանուհի, ինչքա՜ն ես ստորացել քո բազում նուաճողների առջեւ։ Լաւ չէ՞ր լինի մեռնէիր արժանապատիւ ձեւով, ինչպէս ասենք, Նինուէի, Բաբելոնի ժամանակներում, նրանց պէս եւ նրանց հետ․․․ Եթէ մեռած լինէիր, այսօր մի գուցէ կը հետաքրքրէիր հնադարով զբաղուող պատմաբաններին, իսկ հիմա դու կաս, բայց ձանձրացնում ես, հասկանո՞ւմ ես, որ դու բեռ ես դարձել զաւակներիդ» կամ՝ «Արեւմուտքի մարդիկ այլեւս ի վիճակի չեն քեզ հրամցնել իրենց համար ձանձրալի դարձած խղճահարութիւնը քո քրիստոնէութիւնից, քո կոտորածներից, քո փնթփնթոցներից, քո գոյութիւնից․․․»։
1915-ին Առլենը գրած է. «Հայ լինելս անէծք է: Դու կարող էիր լինել անգլիացի կամ ուրիշ որեւէ ազգութեան ներկայացուցիչ, բայց ի՜նչ արած, հայ ես ծնուել»: Ան աւելցուցած է, որ ստոյգ է, թէ հայութեան մէջ շատ թշուառութիւն կայ, սակայն աշխարհը շատ զբաղուած է՝ լսելու համար հայոց թշուառութիւնը, եւ «պէտք է գործ արտադրել»:
Մէկ այլ առիթով ան ըսած է. «Եթէ տաղանդ մը ունիմ, կը պարտիմ հայ ըլլալուս: Երբեք չեմ վարանիր, չեմ ամչնար ամէն առիթով ըսելու, որ հայ եմ: Մարդիկ ազգութեան չեն նայիր, այլ գործին: Չեմ կարծեր, որ օգտակար է զբաղիլ հին մտայնութիւնով… Աշխարհը շատ զբաղած է իր մտահոգութիւններով. ամէն մարդ իր գոյութիւնը պահելու կը ջանայ… Ո՛չ խորհուրդ կու տամ, եւ ոչ ալ կ՛ընդունիմ»։
Եթէ թափանցենք առլենեան խօսքերուն խորքը, կը տեսնենք, որ այս բոլոր մտքերը սթափութեան կոչեր են եւ բնաւ չի նշանակեր, որ գրողը կը մոռնայ եւ կ՛ուրանայ զինք ծնած ժողովուրդը։ Ասոր մասին կը վկայէ գրողին «Լոնտոնեան արկածախնդրութիւն» վիպակը, ուր կը նշէ՝ «աւելի լաւ է լինել սպանուած արքայազն Հայաստանում, քան ապրել որպէս թափառաշրջիկ Լոնտոնում»։ Սա հիանալի ապացոյց է այն բանին, որ Առլենին մէջ կը խօսէր զայրոյթը, հայրենիքէն հեռու, անկէ կտրուած ապրելու զայրոյթը։
Իսկ ահա Առլենին որդին հայ մամուլին տուած հարցազրոյցին մէջ հօր մասին կ՛ըսէ. «Նա մոռանալու տուեց իր ազգութիւնը, ականջները փակեց ամէն հայկականի դէմ եւ իրականութիւնից փախչելու ելքը գտաւ գրելու մէջ:
Նա ձգտում էր ինձ այնպէս դաստիարակել, որ չունենամ այն խնդիրներն ու ցաւերը, որ ժամանակին ինքն է կրել: Եւ երբ մի անգամ ես նրան հարցրեցի հայերի մասին, նա վախեցած եւ խռովայոյզ ասաց. «Հայերը լաւ մարդիկ են, բայց չի կարելի նրանց մօտիկ թողնել»։
Անկախ ամէն ինչից՝ աշխարհը շարունակում է Մայքըլ Առլեն աւագը յիշել որպէս հայ:
Մայքըլ Առլեն կրտսերը իր «Դէպի Արարատ» գրքին մէջ կը ներկայացնէ, թէ ինչպէս հեռացեր են ու նեղացեր ամէն տեսակ հայկականէն եւ թէ ինչպէ՞ս ինքն իր կամքով քայլերը կ՛ուղղէ դէպի արմատները, դէպի Արարատ։
Դէպի Արարատ՝ https://vlume.com/hye/item/VP-620